Powodzie – Przyczyny i konsekwencje

Wrzesień 2024 roku przyniósł jedne z najcięższych powodzi w Europie Środkowej. Spowodowane przez niż „Borys”, intensywne opady deszczu dotknęły m.in. Polskę, Czechy i Włochy. W Polsce głównie na Dolnym Śląsku opady zalały miasta takie jak Wrocław i Kłodzko, a tysiące osób musiały być ewakuowane. Częściowe zalania dotknęły także Czechy, gdzie rzeki przekroczyły stany alarmowe. W północnych Włoszech, szczególnie w regionie Emilia-Romania, powodzie zmusiły do ewakuacji tysięcy osób.

Powodzie są coraz częstszym zjawiskiem na świecie, a zmiany klimatyczne są jednym z głównych powodów tego zjawiska. W ostatnich dniach w Polsce mogliśmy zobaczyć, jak zmieniające się warunki pogodowe mogą prowadzić do katastrofalnych skutków. Warto przyjrzeć się bliżej, dlaczego zmiany klimatyczne prowadzą do powodzi i jakie mogą mieć konsekwencje dla naszego życia i środowiska.

Powódź w Polsce w 2024 roku

W tym roki południowo-zachodnia Polska doświadczyła jednej z najpoważniejszych powodzi ostatnich lat. Regiony takie jak Dolny Śląsk, Opolszczyzna oraz Śląsk zostały dotknięte intensywnymi opadami deszczu, które były skutkiem niżu genueńskiego o nazwie „Borys”​. Wysoki poziom wód, szczególnie w dorzeczu Odry, spowodował powodzie, które zalały wiele miast i wsi. Nysa, Jelenia Góra, Wrocław, Oława i Żagań to m.in. jedne z miejsc, które były w epicentrum tego zjawiska​. 

Powódź, która dotknęła Polskę w ostatnim tygodniu,, przywodzi na myśl dramatyczne wydarzenia z 1997 roku, kiedy to miała miejsce tzw. „powódź tysiąclecia”. Choć zasięg obu katastrof był podobny, niektóre wskaźniki sugerują, że powódź z 2024 roku była jeszcze bardziej niszczycielska w niektórych regionach.

Powódź z 1997 roku

Powódź tysiąclecia z 1997 roku była jedną z najpoważniejszych katastrof naturalnych w historii Polski. Woda z rzek, takich jak Odra, zalała olbrzymie obszary Dolnego Śląska, Opolszczyzny i Śląska, prowadząc do zniszczeń w miastach, takich jak Wrocław czy Kłodzko. Poziom wody w Odrze osiągnął wtedy rekordowe 7,24 metra​. Powódź ta spowodowała śmierć 114 osób i straty liczone w miliardach złotych​.

Przyczyny powodzi

Powodzie są złożonym zjawiskiem, które może być wywołane przez różnorodne czynniki. Wpływ na ich powstawanie mają zarówno procesy naturalne, jak i działalność człowieka. Oto główne przyczyny powodzi:

• Intensywne opady deszczu – Jedną z najczęstszych przyczyn powodzi są długotrwałe i obfite opady deszczu, które prowadzą do przepełnienia koryt rzek. Kiedy ilość wody przekracza zdolności retencyjne gleby oraz systemów wodnych, woda zaczyna rozlewać się na okoliczne tereny. Takie powodzie mogą być zarówno sezonowe, jak i gwałtowne.
• Topnienie śniegu i lodowców – W regionach górskich oraz w obszarach pokrytych lodowcami, szybkie topnienie śniegu lub lodu w okresie wiosennym może prowadzić do nagłego wzrostu poziomu wody w rzekach. To zjawisko często występuje w połączeniu z intensywnymi opadami, co zwiększa ryzyko powodzi.
• Zatory lodowe – W zimie, na rzekach, mogą tworzyć się zatory lodowe, które blokują swobodny przepływ wody. Kiedy lód nagle topnieje, woda w krótkim czasie może gwałtownie się podnieść, prowadząc do powodzi.
• Podnoszenie się poziomu mórz i sztormy – W obszarach przybrzeżnych powodzie mogą być wywołane przez sztormy lub huragany, które powodują tzw. „cofkę” – napływ wody morskiej w głąb lądu. Dodatkowo, globalne podnoszenie się poziomu mórz zwiększa zagrożenie powodziami na terenach przybrzeżnych.
• Zabudowa terenów zalewowych – Działalność człowieka, taka jak urbanizacja, często prowadzi do zmniejszenia powierzchni, które mogą naturalnie pochłaniać nadmiar wody, jak np. mokradła czy lasy. Zabudowywanie terenów zalewowych powoduje, że woda deszczowa nie ma naturalnych dróg odpływu, co zwiększa ryzyko powodzi w miastach.
• Zaniedbanie infrastruktury hydrotechnicznej – Niewłaściwa konserwacja wałów przeciwpowodziowych, tam i systemów odprowadzających wodę może prowadzić do ich awarii w krytycznych momentach. Przykładem mogą być zaniedbane wały, które pękają podczas intensywnych opadów, co skutkuje nagłymi powodziami.
• Trzęsienia ziemi i tsunami – Choć rzadsze, powodzie mogą być wywoływane także przez zjawiska tektoniczne, takie jak trzęsienia ziemi czy tsunami, które mogą zalewać duże obszary lądowe.

Przyczyny powodzi w kontekście zmian klimatycznych

Zmiany klimatyczne wpływają na wzrost częstotliwości i intensywności powodzi. Powodzie w Polsce w 2024 roku były wynikiem ekstremalnych opadów deszczu, które stały się bardziej intensywne z powodu zmian klimatycznych. 

• Niż genueński – W przypadku Polski, opady były związane z niżem genueńskim, który powstaje, gdy ciepłe, wilgotne powietrze znad Morza Śródziemnego zderza się z chłodnym powietrzem z północy. To zjawisko jest coraz bardziej ekstremalne z powodu rosnących temperatur, które intensyfikują takie procesy atmosferyczne.
• Ekstremalne opady – Zmiany klimatyczne powodują, że intensywność opadów wzrasta. Większa ilość wilgoci w atmosferze prowadzi do silniejszych i częstszych deszczy, co bezpośrednio przyczynia się do powodzi​.

Czy zmiany klimatyczne wpływają na pory roku? Dowiedz się czytając naszego bloga. 

Konsekwencje powodzi

• Zniszczenia infrastruktury – Powodzie w 2024 roku doprowadziły do ogromnych strat materialnych. Zalane drogi, domy i budynki użyteczności publicznej wymagają kosztownych napraw. Zniszczona infrastruktura utrudnia mieszkańcom normalne funkcjonowanie przez długie miesiące jeśli nie lata. 
• Ludzkie tragedie – Powodzie niosą za sobą również ryzyko utraty życia. Ewakuacje, które były konieczne w wielu miastach, to dowód na zagrożenie życia, jakie niesie ze sobą żywioł.
• Ekosystemy – Powodzie mają również wpływ na środowisko naturalne. Zalewane tereny rolnicze oraz zniszczenia spowodowane zanieczyszczeniami mogą prowadzić do trwałych uszkodzeń ekosystemów.

Powodzie – Jakie są prognozy na przyszłość?

Zmiany klimatyczne nie znikną, a jeśli emisje gazów cieplarnianych nie zostaną ograniczone, możemy spodziewać się, że takie powodzie staną się coraz częstsze. Przewidywania naukowców wskazują, że obszary takie jak Dolny Śląsk, Śląsk oraz dorzecze Odry mogą być coraz bardziej narażone na tego rodzaju kataklizmy​. 

Zmieniające się warunki klimatyczne sprawiają, że ryzyko powodzi będzie się zwiększać. Ekstremalne zjawiska pogodowe, które kiedyś były rzadkością, stają się coraz częstsze. Dlatego tak ważne jest, abyśmy wszyscy – zarówno władze, jak i społeczeństwo – podejmowali działania zmierzające do minimalizowania tego ryzyka.

Edukacja odgrywa tutaj kluczową rolę. Świadomość zagrożeń i wiedza, jak reagować w przypadku powodzi, może uratować życie. Powinniśmy inwestować w lepsze systemy ostrzegania, rozwijać infrastrukturę odporną na powodzie i chronić naturalne retencje, jak mokradła i lasy. Współpraca międzynarodowa, lokalne inicjatywy oraz wdrażanie zrównoważonych praktyk urbanistycznych to kolejne kroki, które mogą pomóc nam lepiej przygotować się na przyszłość.

Powodzie – Jak możemy im przeciwdziałać?

To nieuniknione zjawisko, ale jego skutki można ograniczyć. Ważne jest, abyśmy już teraz podejmowali kroki mające na celu nie tylko ochronę naszych domów i społeczności, ale także zrozumienie, że działanie na rzecz ochrony przed katastrofami jest inwestycją w przyszłość nas wszystkich.

Inwestycje w infrastrukturę przeciwpowodziową 

Zwiększenie liczby zbiorników retencyjnych, wzmocnienie wałów przeciwpowodziowych i modernizacja systemów odwadniających mogą znacząco zmniejszyć ryzyko zniszczeń.

Zarządzanie krajobrazem 

Ochrona terenów zielonych, takich jak lasy i mokradła, pomaga w naturalnym wchłanianiu wody deszczowej.

Rewitalizacja i ochrona terenów zalewowych

 Zamiast budować na terenach narażonych na zalanie, warto inwestować w rewitalizację terenów zalewowych i przywracanie ich do naturalnych funkcji. Tereny takie jak mokradła, łąki i lasy przybrzeżne mogą działać jak naturalne retencje, zmniejszając ryzyko powodzi​

Systemy monitoringu i prognozowania

Rozbudowa systemów monitorowania poziomu rzek, opadów i zagrożeń pogodowych może pomóc w lepszym przewidywaniu sytuacji kryzysowych. Dzięki danym z nowoczesnych systemów hydrologicznych i meteorologicznych można szybciej reagować na nadchodzące zagrożenia​.

Edukacja i ostrzeganie 

Systemy wczesnego ostrzegania, takie jak alerty RCB, są nieocenione w ratowaniu ludzkiego życia i minimalizowaniu strat. Kluczowe jest jednak, aby ludzie wiedzieli, jak na takie ostrzeżenia reagować. Kampanie edukacyjne na temat powodzi, podobne do tych prowadzonych w Japonii czy Holandii, mogą uratować życie i ograniczyć straty

Adaptacja miast do zmian klimatycznych

Miasta muszą wdrażać zrównoważone rozwiązania, takie jak budowa „zielonych dachów” i terenów zielonych, które mogą pomóc w retencji wody deszczowej. Przykłady z miast europejskich, które skutecznie minimalizują ryzyko powodzi, pokazują, że urbanizacja może być bardziej przyjazna środowisku​.

Odporność infrastruktury energetycznej

W powodzi z 2024 roku tysiące osób straciło dostęp do energii elektrycznej​. Inwestowanie w infrastrukturę energetyczną, która będzie odporna na takie katastrofy, oraz rozwój odnawialnych źródeł energii z odpowiednimi systemami zabezpieczeń, mogą ograniczyć te skutki. Ważne jest, aby instalacje były projektowane z myślą o potencjalnych zagrożeniach, takich jak zalania​.

Fotowoltaika a powodzie

Wzrasta liczba gospodarstw domowych posiadających instalacje fotowoltaiczne. Właściciele takich systemów muszą być świadomi, jak postępować w razie zagrożenia powodziowego. Odpowiednie wyłączanie systemów oraz ich regularne kontrole mogą zapobiec poważnym uszkodzeniom zarówno instalacji, jak i infrastruktury elektrycznej​.

Wsparcie społeczności lokalnych 

Oprócz działań na poziomie państwa, lokalne społeczności odgrywają kluczową rolę w walce z powodziami. Budowanie świadomości i organizowanie lokalnych inicjatyw, takich jak szkolenia z zakresu ochrony przed powodzią, może zwiększyć bezpieczeństwo na poziomie lokalnym. 

Powodzie to jedno z najbardziej niszczycielskich zjawisk naturalnych, które nie tylko zabierają dobytek, ale też często życie ludzi. W ciągu zaledwie kilku godzin lub dni mogą zniszczyć domy, miejsca pracy, infrastrukturę, a przede wszystkim wpłynąć na bezpieczeństwo milionów osób. Skutki powodzi są odczuwalne na wiele lat po samej katastrofie – zarówno materialnie, jak i psychicznie. Ludzie, którzy doświadczyli tej tragedii, muszą zaczynać od nowa, odbudowując swoje życie, niejednokrotnie tracąc dorobek całego życia.

Jako Columbus Elite, pomagamy osobom które najbardziej ucierpiały w powodziach m.in. poprzez zbiórkę funduszy. Więcej na temt naszej zbiórki możesz dowiedzieć się na zrzutka.pl